Скачати "Қызылқұм шөлінде мекендейтін сұр келес"

Орта Азиялық сұр келес/Среднеазиатский серый варан (Varanus griseus caspius) — сұр келестің түршелерінің бір түрі. Қазақстанда (Орталық Азияда) ең ірі кесіртке. Ересек даналардың тұмсығының ұшынан құйрығының ұшына дейін ұзындығы 150 см-ге дейін жетеді, ал салмағы 3—3,5 кг. Шөлдерде және жартылай шөлдерде, көбінесе бекіген және жартылай бекіген құмдарда, сирегірек сазды жерлерде өмір сүреді. Өзен аңғарларында, тау бөктерлерінде, сайларда, тоғай қопасында кездеседі. Өсімдіктері қалың жерлерден аулақ болады, бірақ сирек кезде орманды алқаптарға анда-санда кіріп тұрады. Бұл келестер, әдетте, адамдар тұратын жерге жақын жерлерде өте сирек кездеседі, бірақ кейде ауылшаруашылық жерлерінің шетінде кездеседі. Сұр келес қатты қызудан аулақ болуға тырысқанымен, күндіз белсенді болады. Қыста қысқы ұйқыға кетеді. Ересек сұр келестерде адамдардан басқа табиғи жаулары іс жүзінде жоқ. Бірақ жас кесірткелер қарсақ, шиебөрі, жыланжегіш бүркіт, кәдімгі тілеміш, қара кезқұйрық сияқты жыртқыштардың олжасы бола алады. Анда-санда ересек сұр келестер шабуыл жасайды. Сұр келес әртүрлі омыртқалы және омыртқасыз жануарлармен қоректенеді. Ересек даралар көбінесе әр түрлі кеміргіштерді: құмтышқандарды, сұр тышқандарды, тышқандарды, сарышұнақтарды, қосаяқтарды аулайды. Бауырымен жорғалаушылар сұр келестің олжасы жиі болып тұрады: ешкемерлер, сцинктер, жармысқылар, жас тасбақалар, жыландар (соның ішінде улы жалындар да). Сұр келестің ұзындығы 140 см-ден асатын үлкен көлбаржыландарды (гюрза), ортаазиялық кобраларды және қарашұбар жыландарын жеген оқиғалары белгілі, сонымен қатар сұр келес кейде жыртқыштардан қашуға жылдамдығы келмейтін жас қояндарды, жас кірпілер мен басқа да ұсақ жануарларды, құрбақалар мен түрлі құстарды, құстар мен тасбақалардың жұмыртқаларын жейді. Тұрақты су объектілерінің жанында тұратын кесірткелер ебі келгенде бақалар мен тұщы суды мекендейтін таңқы шаяндарын жейді. Жас келестер мен орташа өлшемді даралар жәндіктер (көбінесе ірі қоңыздар мен көкқасқа шегірткелерді), сарышаяндар мен бұзау бас бүйілерін аулайды. Өлекседен жиренбейді. Құстардың ұяларын іздеу үшін келестер, әсіресе жас келестер, ағаштар мен бұталарға жеңіл өрмелейді. Келес тамақ іздеу үшін баспанасынан 1 км-ден астам жерге кете алады. Қауіпті жағдайда қысқа уақыт ішінде минутына 120 метр жылдамдықпен жүгіре алады, бірақ тез шаршайды да тоқтайды. Қазақстанда сұр келес Қызылқұм шөлінің оңтүстік пен шығыс аймақтарын мекендейді, Сырдария өзінінің оң жағалауында (Белтау таулары, Изақұдық құмдары және Шардара қаласынан 30 км қашықтықта шығыс өңірлері) кездеседі. Сонымен қатар, ХХ ғасырдың 80 жылдарына дейін сұр келес Маңғыстауда да мекендеген, бірақ адамдар терісі үшін жануарды мүлдем құртып жіберді. 2019 жылдың шілде айында Маңғыстау даласында ірі сұр келес кездескен. ОРТА АЗИЯЛЫҚ СҰР КЕЛЕС ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚЫЗЫЛ КІТАБЫНА ЕНГІЗІЛГЕН. 2017 жылы Қызылорда облысы, Қызылқұм шөлінде түсірілген. Дереккөз: https://www.facebook.com/unsupportedbrowser Қазақстанның кесірткелері, #Қазақстанныңкесірткелері, Қазақстанның бауырымен жорғалаушылары, #Қазақстанныңбауырыменжорғалаушылары, рептилии Казахстана, #рептилииКазахстана, ящерицы Казахстана, #ящерицыКазахстана, Kazakhstan lizards, Kazakhstan Desert Monitor